RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम् is part of RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit. Here we have given Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम्. Show Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम्निर्देश – कक्षा 10 के पाठ्यक्रम में संस्कृत में संवाद/वार्तालाप निर्धारित हैं । प्रश्न-पत्र में वार्तालाप सम्बन्धी एक प्रश्न पूछा जायेगा । वार्तालाप पूर्ण रूप से विद्यार्थी के मानसिक स्तर पर निर्भर होगा । इस प्रश्न का उद्देश्य विद्यार्थियों को संस्कृत में सम्भाषण क्षमता को प्रेरित करना एवं मूल्यांकन करना है । ताकि विद्यार्थी संस्कृत के माध्यम से वार्तालाप करने में सक्षम | हो सकें और अपने भावों को संस्कृत में व्यक्त कर सकें । वार्तालाप का प्रश्न पूर्णरूपेण संस्कृत में ही पूछा जाएगा तथा उत्तर ” भी संस्कृत में ही अपेक्षित है अर्थात् वार्तालाप को संस्कृत में ही लिखना है । यहाँ उत्तर में वाक्यों का हिन्दी अर्थ दिया गया है । वह केवल समझने के लिए है, उत्तर-पुस्तिका में नहीं लिखना है । संवाद अथवा वार्तालाप दो या दो से अधिक व्यक्तियों के मध्य होता है । इसकी दो प्रमुख शैलियाँ हैं – (i) प्रश्नात्मक संवाद (ii) आदेशात्मक संवाद । संवाद में उत्तर सदैव ही प्रश्नानुसार होने चाहिए। जिस शैली और वाच्य में प्रश्न पूछा गया हो, उसी शैली और वाच्य में उत्तर दिया जाना चाहिए । संवाद में निपुणता प्राप्त करने के लिए प्रश्नोत्तर निर्माण का अच्छा अभ्यास होना चाहिए । साथ ही परस्पर सम्भाषण का अभ्यास भी करना चाहिए । इस प्रश्न को अच्छी तरह हल करने के लिए विद्यार्थियों को निम्नलिखित बातें ध्यान में रखनी चाहिए
पाठ्यपुस्तक में प्रदत्त संवाद (1) मञ्जूषात: उपयुक्तपदानि गृहीत्वा अध्ययनविषये पितापुत्रयोः संवादं पूरयतु पिता – रमेश ! तव …………….कथं प्रचलति ? उदाहरणार्थ-समाधानमः – (2) मञ्जूषायां प्रदत्तपदैः ‘जयपुरभ्रमणम्’ इति विषये मित्रयोः परस्परं वार्तालापं पूरयतु। मजूषा- मित्रैः, जयपुरं, कार्यक्रमः, दर्शनीयम्, यात्रानुभवविषये, द्रक्ष्यामः विनोदः – अंकित ! श्वः भवान् कुत्र गमिष्यति ? उत्तरम् – विनोदः – अंकित ! श्वः भवान् कुत्र गमिष्यति? (अंकित कल आप कहाँ जाओगे?) विनोदः – बाढ़ मित्र ! नमस्ते! इदानीम् अहं गच्छामि। सोमवासरे आवां पुन: मिलिष्यावः। तदा यात्रानुभवविषये वार्तालापं करिष्याव:। (ठीक ! मित्र नमस्ते। इस समय मैं जाता हूँ । सोमवार को हम दोनों फिर मिलेंगे। तब यात्रा विषय के बारे में बातचीत करेंगे।) (3) मञ्जूषायाः उपयुक्तपदानि गृहीत्वा गुरुशिष्ययोः मध्ये क्रीडायाः विषये संवादं पूरयत। मजूषाः अध्ययनम्, क्रीडने बहुलाभम्, आवश्यकता, अधुना, करोषि, क्रीडाङ्गणे, क्रीडायै अध्यापकः – प्रवीण ! त्वम् अत्र किं ………….. ? (4) मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया मातापुत्रयोः मध्ये वार्तालापं पूरयतु। माता – राघव! ……………किं करोषि ? अन्य महत्वपूर्ण संवाद (1) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयत । मजूषा- गातुम्, इच्छन्ति, वयं, महोदये, परन्तु, यदि, शोभनम्, आवश्यकता । अध्यापिका – बालाः ! किं भवन्तः किञ्चित् प्रष्टुम् (i) ……………… ? (2) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयत । कृष्णः – त्वं कुत्र (i) …………… ? (3) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं सख्योः संवादं पूरयत । रमा – प्रिय सखि लते ! किमर्थं (i) ………….. असि ? उत्तरम्र: (4) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं ‘नागरिकनाविकयोः संवादं पूरयत । नागरिकः – भो: नाविक ! (i) …………… जानासि ? (5) निम्नलिखितं संवादं मञ्जूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत । मञ्जूषाः अस्माभिः, नावगच्छामि, हीरकं, तेन, उपहारः प्रत्यागताः कर्त्तव्यं, कर्तव्यबोधः, मूल्यवान्, तदर्थम् । गौरवः – निधे ! मम पितृमहोदया: ह्यः विदेशात् (i) ……………। (6) मञ्जूषातः चितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं ‘मातापुत्रयोः संवाद’ पूरयत । मञ्जूषा – धनं, शर्करा, विना, पीतवान्, अम्ब, द्विदलं चे, करोषि, दुग्धं, प्रक्षालयामि, आनयामि । माता – कनक ! किं (i) …………. त्वम् ? (7) अधोलिखितं संवादं मजूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत । मञ्जूषा – अद्य, प्रदर्शनी, भवत्याः, अनुजः, कलानिकेतने, जानामि, सौभाग्यम्, करिष्यामः, एकाकी, स्वागतम् । प्रभा – शोभने ! कुत्र गच्छसि ? (8) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं गौरवसौरभयोः संवादं पूरयत । गौरवः – किं त्वं श्वः (i) ……………. गमिष्यसि ? (9) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं ‘मातापुत्रयोः संवाद’ पूरयत । मञ्जूषा – नैव, दीपावली, स्वयमेव, रचयसि, तिमिराच्छन्नं, सन्ध्यासमयः, तान् अत्रानय, दीपकाः, स्वस्ति । पुत्रः – मातः किं त्वमद्य पक्वान्नं मिष्ठान्नं च (i) ……………. ? (10) अधोलिखितं संवादं मञ्जूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत । मञ्जूषा – सफलतां, अवश्यम्, इच्छामि, पटनातः, सप्ताहः, दिवङ्गता, त्यक्त्वा, करवाणि, पठितुं, दुष्टः, भवता । धनेशः – अरे ! कदा प्रभृति अत्र कार्यं करोषि ? पूर्वं तु न अवलोकितः । (11) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयत । मञ्जूषा : कृषकाः, तदा, प्रष्टुम्, आम्, भानुः, जानीमः, यदा, नृत्यन्ति, कदा, महोदये ! अध्यापिका – वसन्त ! किं त्वं किञ्चित् (i) ……………… इच्छसि ? (12) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयते । स्वातिः – सखि ! किं त्वं यः विद्यालयं (i) ……………… ? (13) मञ्जूषातः पदानि विचित्य अधोलिखितं संवादं पूरयित्वा उत्तरपुस्तिकायां लिखत । सुखदा – सखि, किं जानासि, अद्य कः उत्सवः अस्ति ? (14) अधोलिखितं संवादं मञ्जूषा प्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वां पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखत । मञ्जूषा – प्राणरक्षा, उपायः, बृहदाकारः शुष्कं, गमिष्यामः, त्वम्, व्याकुलाः, बकः, शनैः शनैः, आपदि । (15) निम्नलिखितं संवादं मजूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखत । राघवः – भो रमणीक ! भवान् कथम् ईदृश: (i) ………………….. जातः ? (16) निम्नलिखितं संवादं मजूषाप्रदत्तपदेसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत । मञ्जूषा – कासरोगी, सत्यम्, कासति, कुक्कुराः, चौराणां, गुणाः, दधिसेवनम्, गुणः, सम्यक्, तत्कथम् । रुग्णः – भो वैद्य ! औषधं यच्छ, परन्तु अहं (i) ………………….. न त्यक्ष्यामि । (17) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयत । ईशा – त्वं (i) ………………….. विद्यालयं कथं ने अगच्छः ? (18) मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा द्वयोः सख्योः संवादं पूरयत । मेघाः – स्वागतं ते अस्यां (i) ………………….. । (19) मञ्जूषातः उचितानि पदानि गृहीत्वा ‘मित्र संभाषणम्’ इति विषय रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत (i) ………………….. नाम किम् ? (20) मञ्जूषातः उचितानि पदानि गृहीत्वा ‘धूम्रपान निवारणाय’ इति विषये गुरुशिष्ययोः संवादं पूरयत सोहनः – गुरुवर ! अहं पश्यामि विद्यालये केचन छात्रा ………………….. कुर्वन्ति । We hope the RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम् will help you. If you have any query regarding Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम्, drop a comment below and we will get back to you at the earliest. संवाद कैसे लिखा जाता है?अच्छे संवाद-लेखन की विशेषताएँ –
(1) संवाद में प्रवाह, क्रम और तर्कसम्मत (अर्थपूर्ण) विचार होना चाहिए। (2) संवाद देश, काल, व्यक्ति और विषय के अनुसार लिखा होना चाहिए। (3) संवाद सरल भाषा में लिखा होना चाहिए। (4) संवाद में जीवन की जितनी अधिक स्वाभाविकता होगी, वह उतना ही अधिक सजीव, रोचक और मनोरंजक होगा।
संस्कृत में संवाद क्या होता है?(पु) बातचीत- बातचीत
संवाद लेखन कितने प्रकार का होता है?१) सामान्य संवाद। २) औपचारिक कार्य व्यापार के लिए संवाद। ३) विचार व्यक्त करने वाले संवाद। ४) भावनाएं व्यक्त करने वाली संवाद।
संवाद को क्या कहते हैं?संवाद दो या दो से अधिक लोगों के बीच एक लिखित या बोले गए वार्तालाप विनिमय है और एक साहित्यिक और नाटकीय रूप है जो इस तरह के लेन-देन को दर्शाता है। संवाद कपोलकल्पना में, दो या दो से अधिक किरदारों के बीच एक मौखिक विनिमय है। साधारण भाषा में जिसे बात करना कहा जाता है; जैसे फ़िल्मों में, धारावाहिक में या किसी बैठक में।
|